De zwarte els

Op natuurbegraafplaats Maashorst groeit een oeroude boomsoort, genaamd de zwarte els (Alnus glutinosa). Uit fossiele vondsten blijkt dat de zwarte els al vanaf het begin van het holoceen in Nederland voorkomt. Dat is zo’n 9.000 jaar geleden. De els (behorende tot de berkenfamilie) groeit vooral op plekken waar het voldoende vochtig is, bijvoorbeeld langs riviertjes, beekjes, vennen en moerassen. De soort groeit graag in groepen en in houtsingels langs sloten. De bladeren en jonge knoppen van de els zijn plakkerig, vandaar ook de tweede naam ‘glutinosa’. Een benaming die afstamt van het Latijnse woord ‘gluten’, wat letterlijk ‘lijm’ betekent. Van het woord ‘Alnus’, is men niet helemaal zeker waar het vanaf stamt. In het Latijn komt het woord Alnus voor en heeft het te maken met water. Onze Keltische voorvaderen gebruikten het woord Alis voor water. Hier kan Alnus dus ook uit voort zijn gekomen.

De els werd in een ver verleden gebruikt als hakhout. Niet zozeer om als kachelhout te gebruiken, maar doordat het hout geen hars bevat, was -en is- het uitermate geschikt om er houtskool van te maken, wat weer werd gebruikt als bestandsdeel voor buskruit.

Het hout van de els lijkt in eerste instantie niet geschikt om er iets van te bouwen, omdat het hout in tegenstelling tot bijvoorbeeld een eik, relatief zacht is. Maar niets is minder waar! Het hout rot namelijk niet onder water en wordt daarom toegepast in natte funderingen. De els haalt veel water uit de bodem en verdampt grotendeels. Aan de wortels van de els, groeien zogeheten wortelknollen en hierin zit weer een bacterie, genaamd Frankia Alni, die in symbiose leeft met de els. Deze bacterie bindt stikstof uit de atmosfeer en zorgt voor de vorming van nitraat, dat weer wordt gebruikt door de els. De els kan hierdoor op stikstofarme gronden groeien. Op zijn beurt voorziet de els de Frankia-bacterie van koolstof, die deze bacterie weer nodig heeft voor de fotosynthese.

Wat zit de natuur toch mooi in elkaar, nietwaar?!

Marcel Janssen – natuurbeheerder Maashorst